همه چیزدر مورد بادگیر ایرانی، طرز کار و انواع آن

بادگیر

•معماری بر جای مانده از نسل های گذشته، حاکی از تاثیر نیروهای اقلیمی در شکل دادن به فضاهای سکونتی است وبیانگر این مطلب است که به اقلیم به مثابه یک موضوع اساسی ساختمانی-محیطی نگریسته شده است. استفاده از منابع پایدار وتجدید پذیر همانند باد در ساختار وکالبد بناهای سنتی نقشی کلیدی ومهم می باشد که نتایجی منجمله رویکرد معماری هماهنگ با طبیعت را داشته است.

•بحث توسعه پایدار که یکی از مهمترین مباحث جوامع علمی دنیاست در سه بخش پایداری محیطی، پایداری اجتماعی وپایداری اقتصادی دارای مفاهیم اساسی است وچنین به نظر می رسد که استفاده از بادگیر به عنوان یک سامانه سرمایشی با اهداف مطرح شده در ایده پایداری محیطی سازگار بوده و می تواند به عنوان عاملی موثر در جهت تحقق اهداف پایداری مطرح می شود.

•بادگیر به عنوان یکی از عناصر معمارانه ای که اکنون کارکرد خود را از دست داده است،در سیمای شهرهای قدیمی به صورت المانی عمودی جلوه گر است.منافذ راس بادگیر باد مطلوب را به فضاهای داخلی هدایت کرده و با پیوند معماری با محیط اطرافش و وارد کردن جریانی پویا و برگرفته از محیط از انرژی پایدار محیط بهره مند گردیده است. بهره گیری از سرمایش ایستا در بادگیرها عاملی مهم در جهت صرفه جویی انرژی بوده است.

بادگیر در ایران برای تهویه بر بام خانه‌ها در مناطق گرم وخشک همچنین گرم و مرطوب  ساخته می‌شود بادگیرها معمولاً برجکهای کوچکی به صورت چهارضلعی یا چند ضلعی های منظم هستند که ساختار مثلث در آنها به هیچ وجه دیده نمی شود.

بادگیر همان گونه که از نام آن پیدا است، جزیی از کالبد ساختمان های مناطق گرم و خشک یا گرم و مرطوب ایران به شمار می رود که با هدایت جریان باد و بهره گیری از انرژی پاک در طبیعت، در تعدیل دما و رسانیدن دمای فضای سکونتی به دمای در حد آسایش انسان، نقش موثری داشته است

تاثیر بادگیر در اقلیم گرم و خشک:

وجود بادگیر با آب و هوای هر منطقه در رابطه مستقیم است.

به طوری که هر چه شدت گرمای هوا کاسته شود به همان میزان از تعداد بادگیرها کاسته می شود.

به عنوان مثال در روستای کوهستانی طرزجان و ده بالا (هر دو از روستاهای کوچک اطراف یزد با آب و هوایی کوهستانی و ییلاقی هستند.) که هوای آن خنک است، بادگیر برای اهالی معنا و مفهومی ندارد در حالی که در «میبد» که دارای آب و هوای گرم و خشک است می‌توان گفت که بیشتر خانه ها بادگیر دارند.

تاریخچه بادگیر در جهان:

یافتن پیشینه بادگیرها کاری بسیار دشوار است چرا که این سازه ها بلند ترین قسمت بناها بودند و در هر ساختمان اولین نشانه های تخریب در سقف بنا وبه ویژه بادگیرها خود را نشان می دهد.

کاوش های باستان شناسان نیز تاکنون راه به جایی نبرده است چرا که در یافته های آنها از هر بنا جز دیواره های پایینی و پایه های بنا، اطلاعاتی راجع به قسمت های بالایی بناها به دست نمی آید و یا این که اطلاعات ناچیزی حاصل شود. از جمله شواهدی که می توان از آنها بهره جست، نقاشی های بر جای مانده است که به تعدادی از آنها که تاریخچه استفاده از بادگیر در سایر کشورها را مشخص می کنند اشاره می شود.

ساده ترین مثال درباره بادگیرها در میان سرخپوستان موچیکای پرو یافت می شود.

آنها با استفاده از بادگیرها خانه های خود را تهویه می نمودند.

شاهد این مدعا یک کوزه گلی است که تصویری از خانه سه اشکوبه مجهز به بادگیرهای متعدد رانشان میدهد.این نمونه به نوبه خود دلیل مستندی بر وجود بادگیرهاست ولی عدم تداوم آن در صنعت ساختمان سازی کشور پرو در طول تاریخ موجبات تردید کردن بر این ادله را فراهم کرده است.

در نقشه های مصری متعلق به1500 سال قبل از میلاد که روی پاپیروس ترسیم شده اند، یک نمونه بادگیر ترسیم شده است.در این نقشه ها دو بادگیر مثلثی دیده می شود که بر بالای خانه مجللی متعلق به پادشاهی

جدید قرار گرفته اند. روف نیز اشاره کرده است که بادگیر با دو دریافت کننده باد در پشت سالن سلطنتی بابل(600 ق.م) وجود داشته است.

 

پیدا کردن شواهدی مبنی بر این که قدمت بادگیرها در ایران از قبل از اسلام می باشد،یکی از دشواری های باستان شناسان بوده است.ارگ بم معروف بود به اینکه  بناهایی به قدمت قبل از اسلام دارد.

در سال1969م مسعودا باستان شناس معروف در مسیر خود از شاهرود به گرگان دو تپه یافت که آنها را به نام تپه سنگ چخماق نام گذاری کرد.در طی گزارش های مسعودا بر می آید که پیشینه بادگیرها ر ابه 4000سال قبل از میلاد مسیح می رساند که تاریخ آن2500 سال قبل از نقشه های پاپیروس است.

قرن8 وقرن نهم دوران را باید دوران رونق بادگیرها نامید.

 

«کانسپت اولیه شبیه به بادگیر را می توان منافذ ساده ای روی چادرهای بدویین در سریلانکا دانست که سازه این چادرها بدین ترتیب است که وزن چادر توسط یک قطعه چوب که از چادر بیرون زده است تحمل می شود و در حالی که چادر بر افراشته شده است وسمت رو به باد آن بسته است: منفذی کوچک در بالای آن وجود دارد که قادر است تا جریان هوا را به مرکز چادر هدایت کند.

قسمت های مختلف بادگیر

قفسه:  قسمت راس بادگیر است که شامل مجاری عبور دهنده جریان هوا می باشد.
ساقه: آن بخش از بدنه بادگیر است که حد فاصل قفسه و بام قرار گرفته است.
تیغه: عناصری متشکل از خشت و آجر می باشند که کانال بادگیر را به چند کانال کوچک تر تقسیم می کنند.
تیغه اصلی:  دیواره هایی که تا مرکز برج ادامه می یابند و کانال بادگیر را به کانال های کوچک تر تقسیم می کنند.

تیغه فرعی: دیواره هایی که تا مرکز برج ادامه نمی یابند و فقط تا عرض دیوار های خارجی پیش می روند. تیغه های فرعی در نمای بادگیر ها همچون پره های کانال کولر نمایان می شوند.

• منافذ باز و بسته: در نمای بادگیر ها به هر فضایی که مابین دو تیغه (چه تیغه اصلی و چه تیغه فرعی) قرار گیرد، منفذ گفته می شود.
  چنانچه این منفذ باز باشد و هوا بتواند از میان آن عبور کند، منفذ باز و در غیر این صورت منفذ بسته نامیده می شود.

انواع بادگیر

غلامحسین معماریان با توجه به جنبه کارکردی بادگیرها آنها را به دو دسته کلی تقسیم بندی کرده است :

الف : بادگیرهای صرفا عملکردی

ب : بادگیرهای عملکردی – نمادین

نوع اول بیشتر در خانه های معمولی چه در یزد و چه در اطراف آن دیده می شود .مانند اردکان ، میبد میتوان دید.

نوع دوم در بعضی از خانه های یزد می توان دید که علاوه بر عملکرد آن نمایانگر تشخص(مهم بودن) صاحب خانه نیز بوده است. که در این موارد ابعاد بادگیر از یک اتاق 3 دری نیز بیشتر شده است.

 علی اصغر شریعت زاده دسته بندی بر مبنای نام های محلی و نامگذاری معماران قدیمی انجام داده است .

بادگیر  اردکانی

این نوع بادگیر، بیشتر در منطقه اردکان دیده می شود. جهت چشمه های بادگیر، رو به باد اصفهانی است و از سمت غرب و شرق و جنوب،  هیچ منفذی برای ان در نظر گرفته نشده است , این بادگیرها یک طرفه خوانده می شوند,

این بادگیر در مناطقی که گرد وغبار زیاد دارد کم ارتفاع وکوتاه تر از سایر بادگیرهاساخته میشود

مناطقی که این نوع بادگیر ها در ان بیشتر هستند شامل:

1.طبس . میبد . عقدا. که باد مطلوب جهت مشخصی دارد . نیز دیده میشود.

                            

بادگیر کرمانی (دو قلو)

بادگیر کرمانی که ساده و تقریباً محقر است، به خانه خانواده های متوسط رو به پایین، اختصاص دارد. ساختن این نوع بادگیر، از عهده هر بنایی بر می آید و مصالح عمده آن، بیشتر، خشت و گل است.

بادگیر اکثر اب انبارها به صورت بادگیرهای کرمانی ساخته می شود

بادگیر  یزدی

بادگیر یزدی که از سایر انواع بادگیر ها بزرگتر است، درانواع 4 و 6 و 8 وجهی دارند که نمونه زیبا ترین و بلند ترین آن بادگیر باغ دولت آباد یزد است معمولاً چهار طرفه ساخته می شود

 و به همین لحاظ این بادگیر را در بعضی جا ها، «بادگیر چهار طرفه» یا «بادگیر چهار سو» هم می نامند

 

توصیه می کنیم مطالب زیر را نیز ببینید:

معماری پایتخت قزاقستان